Khảo lược biến quái.

Trong Kinh Dịch, bất luận một hào biến hay nhiều hào biến, từ hào Âm biến thành hào Dương, hay từ hào Dương biến thành hào Âm, thì đều cho một kết quả biến thành một quẻ khác. Như vậy được gọi là Quái biến hay là Biến quái.

Thuyết Quái biến xuất hiện vào thời Hán, đến thời Tống thì Chu Hy mới lược bỏ đi. Khi Chu Hy soạn sách "Chu Dịch bản nghĩa", mới tập hợp vận dụng thuyết Quái biến, để giải thích 19 quẻ. Nhưng so với bảng "Quái biến đồ", ở đầu sách "Chu Dịch bản nghĩa", thì chỉ thấy có hai quẻ là phù hợp, còn lại 17 quẻ đều thì lại biến theo lệ khác, không tránh khỏi trước sau bất nhất.

Tứ Khố Toàn thư - "Quái biến khảo lược", do Đổng Thủ Dụ soạn. Sách này, mỗi quẻ đều có tham khảo Cổ pháp, rồi tự lấy ý mình mà quyết định. Các Nho gia từ Tống, Nguyên, cho đến Lai Tri Đức đời Minh đều có tham khảo sách này. Mỗi nhận xét đều có căn cứ, không xuyên tạc như những người khác. Những dẫn chứng đều dựa vào những Lời Thoán. Tuy rằng, có chỗ không tránh khỏi phụ hội, nhưng nhìn chung lập luận của Ông cũng xác đáng, thường khéo hợp với bình văn.

Sách có viết: "...có người cho rằng "biến" là một nghĩa của Dịch, không phải là mục đích cơ bản của việc vạch quẻ làm Kinh Dịch. Riêng Tôi, thì không cho là như vậy." Nếu là như vậy, thì chủ ý này không tránh khỏi Thái quá.

Phàm hai quẻ Càn Khôn sinh ra sáu Con, như là Âm Dương sinh ra Ngũ hành vậy. Chúng phối hợp với nhau mà thành 64 quẻ. Cũng giống như Can Chi phối hợp với nhau, mà thành Giáp Tý vậy. Nhân quẻ mà suy ra Cơ - Ngẫu, Biến - Hóa, thì cũng như Can Chi phối hợp, mà cũng suy ra sự xung - hợp - chế - hóa vậy.

Những người bác thuyết Biến quái thì cho rằng, không nên trước có quẻ này mà sau có quẻ khác. Thì có khác nào khi nói về Ngũ hành, Thuỷ chỉ sinh ở Canh Tân, mà không Hóa ở Bính - Tân. Hỏa chỉ sinh ở Giáp Ất, mà không Hóa ở Mậu - Quý. Những người chủ trương cho thuyết Biến quái, thì cho đây, là cái gốc của Dịch. Tất 64 quẻ đều lấy từ đây mà ra. Như vậy, là vẫn lấy Hóa khí làm Bản khí, thì cũng trái với ý nghĩa tương sinh của Ngũ hành vậy.

Thuyết Quái biến được coi là một thuyết của Dịch, nhưng cũng không thể coi thuyết này là nghĩa cơ bản của Kinh Dịch được. Nho gia từ thời Hán trở đi đều có truyền bá, thì chắc cũng có chỗ khả thủ, bảo tồn lấy đấy mà nghiên cứu, tham khảo cho được đầy đủ vậy.